Ήθελα να πάω στην Ελλάδα κυρίως για να μιλήσω για τους Μινωίτες, τις στροφές και τις σπείρες τους. Τελικά όμως όλα άλλαξαν. Θυμάται κάποιος ακόμη το 2015 εκείνη την ελληνική άνοιξη; Θυμάται κάποιος ακόμη τη δυσφημιστική εκστρατεία κατά της Ελλάδας στα ευρωπαϊκά και γερμανικά μέσα ενημέρωσης; Ξαφνικά ένα ολόκληρο έθνος θεωρήθηκε πάλι ένοχο...Ξαφνικά πάλι εμείς υποτίθεται ότι είμαστε οι καλλίτεροι…
Αυτή είναι η ταινία που όλοι μας περιμέναμε! Πρόκειται για ένα φόρο τιμής σε μια χώρα που μονάχα με τη λέξη κρίση φαίνεται να έχει σχέση. «Προαιώνια – Εγκώμιο στην Ελλάδα», είναι ο τίτλος της που επέλεξε ο σκηνοθέτης Harald Bergmann για το πρώτο μέρος μιας σειράς ταινιών για την Ελλάδα, για την Κρήτη και για την αρχαία εποχή του μινωικού πολιτισμού. Για μια χώρα δηλαδή που ζει μεταξύ μύθου και μύθων: Μύθος, τόσο με την έννοια της παράδοσης εφόσον η ταινία ξεκινά με μια αφήγηση σχετικά με τον Δία όσο και με την έννοια της διαστρέβλωσης και της παραμόρφωσης της αλήθειας, του ψέματος δηλαδή – με όλα τα στερεότυπα, τις διατυπώσεις, τις δυσαρέσκειες και τις προκαταλήψεις που εκδηλώνονται από τους μεν για τους δε, από τους ντόπιους για τους ξένους, από τους δήθεν καλούς ευρωπαίους Γερμανούς για τους χρεωμένους, ανυπόταχτους Έλληνες.
Κατά συνέπεια, το 2015, στη χρονιά της μεγάλης «κρίσης», κανένα κινηματογραφικό κέντρο της Γερμανίας δεν ήθελε να υποστηρίξει το έργο αυτό (που πολύ αργότερα απέκτησε την δυνατότητα να πραγματοποιηθεί χάριν της Υφυπουργού Πολιτισμού και Μέσων Ενημέρωσης και του Κέντρου Κινηματογράφου του Βρανδεμβούργου) και έτσι o Harald Bergmann ξεκίνησε για το δρόμο με μια μόνο φωτογραφική μηχανή τσέπης (αναλώνοντας τέσσερεις από αυτές) προς την πηγή του ελληνο-κρητικού μύθου με τη διπλή του έννοια. Αυτός ο σκηνοθέτης που πάντα αψηφούσε κάθε κινηματογραφικό και εμπορικό κομφορμισμό πέτυχε τελικά ένα εξαιρετικά εντυπωσιακό έργο, αναδεικνύοντας τις δύο αυτές πτυχές του μύθου σε μια έντεχνη σύνθεση φωνών, ήχων και εκπληκτικών εικόνων που πολλές φορές κυριολεκτικά σείονται επειδή τραβήχτηκαν με το χέρι: εικόνες του Σπηλαίου του Δία, το Δικταίο Άντρο, εικόνες της θάλασσας, του φωτός, της Αθήνας (συμπεριλαμβανομένων αποσπασμάτων του Βερολίνου) που σε μερικά σημεία μέσα από μια γρήγορη ροή τρεμοπαίζουν ώστε να μένουν στη μνήμην σαν εικόνες μιας ταινίας υπενθύμισης. Έτσι όπως και οι φωνές που ασκούν κριτική, καταδικάζοντας τον «πολιτισμικό ρατσισμό» και τους αμυντικούς μηχανισμούς, οι οποίοι όχι μόνο εκφράστηκαν συγκλονιστικά στη Γερμανία το 2015. Αλλά, επίσης, και πάνω απ 'όλα οι φωνές της ίδιας της Ελλάδας, οι αληθινές φωνές δηλαδή των ανθρώπων από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, από τους οδηγούς ταξί και τους διανοούμενους μέχρι έναν πάντα αμέριμνο ονειροπόλο με το παρατσούκλι Πιπινέλλη που στην ύπαιθρο απολαμβάνει τη «πολυτέλεια» ενός πρωτόγονου αποχωρητηρίου που προσφέρει φανταστική θέα στη θάλασσα. Ένας έξυπνος καλλιτέχνης της ζωής, ένας σύγχρονος Διογένης, του οποίου ο ήλιος, η θάλασσα και η καθημερινή του κένωση είναι η σωτηρία του.
Και τελικά και οι φωνές των γυναικών, των «Μουσών», δύο Ελληνίδων και μιας Γερμανίδας από τις οποίες η πιο συγκλονιστική είναι η 80χρονη Όλγα που προσφέρει μέσα από τον απλό και ήρεμο λόγο της ένα μανιφέστο ανθρωπιάς σαν έκφραση μιας εφαρμοσμένης ουτοπίας. Ενόψει της απειλής μιας διάσπασης της Ευρώπης πρόκειται για ένα μοναδικό ντοκουμέντο – και μια προσφορά. Και μαζί μ’ αυτές και όλες οι άλλες φωνές που αναζητούν τις αιτίες του φθόνου, της μνησικακίας, της αποξένωσης και που προσπαθούν να σχηματίσουν μια άλλη εικόνα συμπληρωμένη από τα ψύχραιμα υπομνήματα του σκηνοθέτη, ο οποίος με τις ήπιες ερωτήσεις του λύνει τη γλώσσα των ανθρώπων και τους κάνει να μιλάνε ελληνικά, αγγλικά ή γερμανικά, και κάποια στιγμή σαν να μονολογεί θέτει το ερώτημα στο θεατή εάν η λεγόμενη κρίση είναι μια κρίση πιο πολλή δικιά μας παρά των Ελλήνων …
Οι αναμνήσεις που εντάσσει από τα νεανικά του χρόνια όπως εκείνη μιας πεζοπορίας σ’ ένα οροπέδιο όπου τον φιλοξενεί ένας γέρος (που εμπεριέχει μια οδυνηρή αιχμή για το γερμανικό ακροατήριο) αποτελούν το αποκορύφωμα της ταινίας που μπαίνει βαθιά μέσα στο νου και την καρδιά μας. Εξίσου βασανιστικά είναι τα ερωτήματα που θέτει με τις αναφορές του στο λιμό του χειμώνα του 1941-1942 όταν οι Ναζί κατείχαν τη χώρα και την κατασπάραζαν οικονομικά και την εξουθένωσαν κυριολεκτικά. Πάνω από εκατό χιλιάδες ανθρώπινες ζωές θυσιάστηκαν. "Λαθρέμποροι, κλέφτες, φυγόπονοι" – ήταν οι χαρακτηρισμοί τότε, όπως και σήμερα.
Όμως αυτή η ταινία δεν είναι μια ταινία ισχυρισμών. Η θέση της ταινίας είναι να ρωτάει γεμάτη σεβασμό και συμπάθεια για το συνάνθρωπο, για την ομορφιά της χώρας, τη μουσική της, τους αρχαίους μύθους της και το φως της. Έτσι καταλήγει στους συλλογισμούς ενός ανθρώπου που κάποτε ξεκίνησε να αναζητήσει «αυτόν τον τρόπο σκέψης που μεγάλωσε υπό αυτό το φως». Συγχρόνως είναι η ταινία και ένα ερώτημα για την πηγή δύναμης αυτού του πανάρχαιου πολιτισμένου λαού που διαμόρφωσε τη δυτική σκέψη όπως κανένας άλλος λαός – ο σκηνοθέτης θα συνεχίσει να ερευνά αυτό το ζήτημα και στο επόμενο μέρος του έργου του. Μια σχεδόν τραγελαφική σκηνή το φανερώνει σ’ ένα σημείο με έναν διαφορετικό τρόπο∙ όταν ο ονειροπόλος Πιπινέλλη μας παρουσιάζει ένα πιστόλι που τη στιγμή του πυροβολισμού στρέφεται κατά του ίδιου του σκοπευτή. Ένα πικρό-ειρωνικό σχόλιο σχετικά με την παγκόσμια καταστροφική μανία με τα όπλα και μια καυστική απόφαση του Όχι στην πανταχού παρούσα απειλή αυτοκτονίας.
Απαλό πάθος, σκεπτικισμός και μερικές φορές ένα πνευματώδες χιούμορ είναι τα συστατικά αυτής της ταινίας που ρυθμικά-μελωδικά πλαισιωμένη και στηριγμένη από το τραγούδι του Ψαραντώνη, του διάσημου κρητικού λυράρη που καθισμένος στο μεγαλοπρεπές σπήλαιο του Δία, επαινεί τη μουσική, τη φύση ως το Θείο, ως τον παλμό κάθε ζωής και ύπαρξης. «Σταμάτα να μου κρύβεις τον ήλιο!» Το θρυλικό ρητό του Διογένη είναι σαν να αντηχεί και μαζί του. Ό έχων ώτα ακούειν ακουέτω – και ας δει αυτή την ταινία.
Mαγεμένος από τις σπείρες αλλά και άλλα μοτίβα της Ελλάδας, αρχαίας και σύγχρονης, που ερευνούσε εδώ και πολλά χρόνια, ο βραβευμένος Γερμανός σκηνοθέτης Χάραλντ Μπέργκμαν [Harald Bergmann] αποφάσισε να κάνει μια ταινία για τη χώρα. Μιλώντας με ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά στρώματα, ταξιδεύοντας σε όλη την επικράτεια, παρατηρώντας προσεκτικά την τέχνη και το τοπίο, μάζεψε άφθονο υλικό, αρκετό για πολλές ταινίες, αλλά ήρθε και αντιμέτωπος με έναν λαό στιγματισμένο από τους ηγέτες της δικής του χώρας (της Γερμανίας), στιγματισμένο με τρόπο παρόμοιο με αυτόν της γερμανικής κατοχής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό τον προβλημάτισε και τον ώθησε να διερευνήσει τί κάνει τους Έλληνες μοναδικούς, τί τους βοηθά στις δύσκολες στιγμές, τί τους κρατά από το να λυγίσουν, να χάσουν την αγάπη τους για τη ζωή και να γίνουν σκλάβοι του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Vorzeit – Προαιώνια Α’, Εγκώμιο για την Ελλάδα είναι η πρώτη μιας σειράς ταινιών του Μπέργκμαν, που διερευνούν τί κάνει τους Έλληνες αυτό που είναι. Δεν πρόκειται για ντοκυμαντέρ, με τη στενή έννοια. Πρόκειται για ένα οπτικοακουστικό ποίημα, που μεταφέρει τον θεατή σε ένα αισθησιακό ταξίδι σε μια χώρα με έντονες αντιθέσεις. Οι επόμενες ταινίες υπόσχονται να μας οδηγήσουν βαθύτερα στην ιστορία και την προϊστορία της χώρας, σε μια εξερεύνηση αυτού που οι μελετητές ονόμασαν «ελληνικό θαύμα», αυτής της άγνωστης αλχημείας γης, φωτός και θάλασσας, που σφυρηλάτησε τους φαινομενικά αθάνατους χαρακτήρες όσων γεννήθηκαν σε αυτήν.
Αλεξάντερ Μακγκιλιβρέι (Alexander MacGillivray)
International interviewees
Peter Warren (archeologist, Bristol)
Heinz Wismann (philosopher, Paris)
Franco Berardi (philosopher, writer, Bologna)
Harald Schumann (journalist, Berlin)
Sandy MacGillivray (archeologist, Athens)
Greek interviewees
Psarantonis, Olga, Pipinelli, Natasha, Giannis, John, Nontas, Judith, Nikos, Athanassis
Narrator
Vangelis Mourikis
Director, camera, photos, montage, script, producer
Harald Bergmann
Assistant director, assistant editor, photos, sound
Ludivine van Gaver
Aerial photography
Manolis Kalabokis (Crete)
Alexander Jaschik (Athens)
Camera greenscreen
Ralph Netzer (Berlin)
Sound-design, mix, music recording
Matthias Lempert
Colour-grading
Matthias Behrens
Domingo Stephan
Accounting
Veronika Stalz
Line producer
Frank Graf
Production manager
Ludivine van Gaver
Fixer Greece
Maria Powell
Translator
Angela Zerbe
Music
Psarantonis, Psarogiorgis, Locatelli, Chopin, Scriabin
Production
Harald Bergmann Filmproduktion
Supported by
Special thanks to
Wolf Niemeier, Sandy MacGillivray, Jürgen Link, Gesine Schwan, Margarita Tsomou, Enno Rudolph, Klara Lempert, Isabel Schosnig, Henning Vogt, Kirsten Niehuus, Fritz Blakolmer, Till Sahm, Klemens Golf, Lilly Grote, Ulrich Adomat, Marleen Stoessel, John Chambers, Sandra Ehlermann, Marian Tobsing, Juliana Schmidt, Lutz Lehmann, Nikolaus Esche, Karina Tews, Claus Löser, Martin Hagemann, Arne Birkenstock, Rodger Hodgson, Alexander Jaschik, Hanno Freimüller
Maria Krasiosakis, Maria Xanthopoulou, Christos Doumas, Manolis Hamaoui, Eva Lassithiotaki, Artemis Karnava, Giannis Papadatos, Nikos Fakaros, Musicaroi, Ursula Kastanias, Asteris Koutoulas, Ina Koutoulas, Diamanti Tsafantakis, Vasiliki Papadaki, Kostas Lampropoulos, Evanthia Protopsaltis, Giannis Papatzanis, Giagkos Hairetis, Giannis Angelakas, Giorgis Xylouris, Niki Xylouris, Vicky Michopoulou, Vangelio Andreadaki, Manolis Kraniotakis, Manolis Kalabokis, Jenny Cazelles, Maria Powell, Psarantonis
and to the people of Christos Raches und Langada
Produced with the support of
Gerd Kroske
Howard Harrington
Matthias Lempert
KAS Antikenverwaltung
Anke Bennholdt-Thomsen
Alfredo Guzzoni
Xylouris Familie
Director and producer
Harald Bergmann
a Harald Bergmann film production
©2019
Harald Bergmann was born 1963 in Celle, North Germany. He studied Literature and Philosophy in Munich. He studied Film on the Academy of fine Arts in Hamburg and at the California Institute of Arts in Los Angeles in the Masters class of James Benning. He worked with the Frankfurter historical critical Edition of the writings of the poet Friedrich Hölderlin, which became the theme of one of his major works, the “Hölderlin Trilogy”- for which he received in 2007 the highly reputated “Hölderlin-Preis”. He received in 1994 the „Young Academy“ scholarship of the Akademie der Künste in Berlin. In 1996 he received the “Niedersächsischer Medienpreis”. For his cinema movie “Brinkmann’s Wrath” he received the “Innovation award of german film critics”, the “Preis der Autoren” of the Verlag der Autoren and the “Grimme-Preis”, the highest german TV award. Harald Bergmann was teaching as a professor at the Filmakademie Baden-Württemberg in Ludwigsburg, the "Hochschule für Gestaltung" in Karlsruhe, the University of Luzern, the “Hochschule für Film and Fernsehen” at Babelsberg and other insitutions.
Filmography
The Butterfly Hunter - 37 Index Cards on Nabokov
Germany/Switzerland 2012, 135 min. HD/ 5.1
Hölderlin Edition
four Volume DVD and Book Edition about the Hölderlin Trilogy, Germany 2012, 660 min. film
HIN - Hölderlin's Archives
exhibition/ filminstallation with 11 projektions, Moritzburg, Art-museum of Saxony-Anhalt
Brinkmann's Wrath – Directors Cut
Germany 2007, 35mm/ Digibeta, 4 Part DVD Edition, 341 min.
Brinkmann’s Wrath
Germany 2006, 35mm, Dolby Digital, 105 min. with Eckhard Rhode,
Alexandra Finder, Martin Kurz
Passion Hölderlin
Germany 2003, Digibeta, 66 min. ARTE Theme-night about Hölderlin
Scardanelli
Germany 2000, 35 mm, 112 min. with André Wilms, Walter Schmidinger
(3. part of the Hölderlin Trilogie)
9 Variations about the New Time
1998, Video essay 60 min.
Poets
1996, 80 min. Film + Live-Concert about Burroughs, Artaud, Rimbaud a.o.
Anrufbeantworterfilm
(Answering-machine-film)
1996, Short-film, 21 min.
Hölderlin Comics
Germany 1994, 90 min.
Walter Schmidinger, Udo Samel, Otto Sander
(2. part of the Hölderlin Trilogie)
Lyrische Suite
Germany 1992, 84 min.
Udo Samel, Jean Marie Straub, Otto Sander
(1. part of the Hölderlin Trilogie)
Schaut euch diesen Berg an, einstmals war er Feuer
Germany 1991, 60 min.
Doc-film about Cézanne and J.M Straub
Jo – the accident
1990, 1’Maz, ZDF - Kleines Fernsehspiel, 71 min.
Hölderlin, Homburg
1989, Short-film 16 mm, WDR
Awards
2008 Grimme-Preis für „Brinkmanns Zorn“
2008 Hölderlin-Preis der Universität und Stadt Tübingen für die Hölderlin-Tetralogie
2007 Preis der Autoren für „Brinkmanns Zorn“
2007 Innovationspreis der deutschen Filmkritik für „Brinkmanns Zorn“
2007 Publikumspreis Festival Frankfurt für „Brinkmanns Zorn“
1996 Medienpreis des Landes Niedersachsen für „Anrufbeantworterfilm“
Links
https://bergmannfilm.de/
http://scardanelli-derfilm.de/
http://www.hoelderlin-film.de/
Contact
Harald Bergmann Filmproduktion
Heilbronner Straße 25
D-10711 Berlin
E-Mail: shop@bergmannfilm.de